Tekorten uitgelegd

Patiënten en apothekers worden dagelijks geconfronteerd met geneesmiddelentekorten. Bij een geneesmiddeltekort is een bepaald geregistreerd geneesmiddel (tijdelijk) niet of onvoldoende beschikbaar. De KNMP neemt al jaren waar dat een zeer groot aantal geneesmiddelen niet leverbaar is. Dit heeft een grote impact op zowel de patiënt, als de apotheker. Patiënten moeten dan wisselen van geneesmiddel. Apothekers zijn veel tijd kwijt aan het zoeken van een oplossing voor en het afhandelen van de tekorten

Gevolgen van geneesmiddelentekorten

Voor de patiënt

Tekorten kunnen leiden tot suboptimale farmaceutische zorg van de patiënt. De farmaceutische zorg start te laat of moet worden onderbroken. In het uiterste geval kan de patiënt zelfs helemaal niet worden behandeld. Het omzetten naar een ander geneesmiddel kan ook inhouden dat de patiënt extra moet worden gemonitord door de arts of dat het vaker controleren van labwaarden is vereist. Ook kan de patiënt last krijgen van bijwerkingen die eerder bij de oorspronkelijke medicatie niet aan de orde waren.

Daarnaast kan het vertrouwen wat patiënten hebben in geneesmiddelen onder druk komen te staan door geneesmiddeltekorten. Dit onderschrijft het Nivel in onderzoek naar het vertrouwen in medicijnen en vaccins.

Ook zijn er in sommige gevallen ook financiële gevolgen, omdat de zorgverzekeraar het alternatieve geneesmiddel maar gedeeltelijk of niet vergoedt.

Voor de apotheker

Het kost apothekers veel tijd om oplossingen te zoeken voor niet-beschikbare geneesmiddelen. Uit een recente peiling van de KNMP (2023) onder de leden blijkt dat per openbare apotheek het apotheekteam, inclusief de apotheker, wekelijks gemiddeld één volledig fte besteedt aan het oplossen van de geneesmiddelentekorten. Het gaat om werkzaamheden als de uitleg van het tekort aan de patiënt, de administratieve afwikkeling van alternatieven en het contact met zorgverzekeraars over de declaratie buiten het beleid. De geneesmiddelentekorten hebben dan ook een grote impact op de dagelijkse werkzaamheden in de apotheek; deze tijdsinvestering gaat ten kosten van de reguliere werkzaamheden. Het onderzoeksbureau Gupta heeft ingeschat dat de tijdsinvestering van apotheken €40-110 miljoen kost.

De tekorten leiden daarnaast tot onbegrip bij patiënten, wat vervolgens onterecht wordt afgereageerd op apothekers en -assistenten. Een ruime meerderheid van de apotheekteams wordt dagelijks geconfronteerd met frustratie en/of onbegrip van patiënten. Bijna de helft van hen had zelfs wekelijks last van verbale en/of fysieke agressie. Twintig procent maakte deze vormen van agressie dagelijks mee. Dit blijkt uit onderzoek van de KNMP (2022).

Als de voorraad in de apotheek op is, gaat de apotheker op zoek naar een vervangend geneesmiddel om te voorkomen dat de patiënt zonder geneesmiddel komt te zitten. In overleg met voorschrijver en patiënt komt de apotheker tot de beste oplossing.

Apothekers zorgen met ‘kunst- en vliegwerk’ dat 99% van de problemen wordt opgelost. Hierdoor kan de behandeling van de patiënt worden voortgezet en blijft de impact voor de patiënt in veel gevallen beperkt.

Oorzaken geneesmiddelentekorten

Geneesmiddelen kunnen om verschillende redenen niet beschikbaar zijn.

Tijdelijke geneesmiddelentekorten

Het grootste deel van de geneesmiddelentekorten wordt veroorzaakt door een productieprobleem. Dit kan een probleem zijn met de leverbaarheid van de grondstof, de productie van het geneesmiddel zelf of de eindcontrole in een laboratorium. Daarnaast leiden distributieproblemen, een verhoogde vraag of kwaliteitsproblemen tot tekorten.

Definitieve geneesmiddelentekorten

De prijsdruk op geneesmiddelen is ook in Nederland terug te zien. De prijzen zijn sterk gedaald door de jaren heen door verschillende prijsdrukkende maatregelen. Gecombineerd met het lage inwonertal en de lage geneesmiddelenconsumptie maken de lage prijzen Nederland tot een relatief oninteressant afzetgebied voor geneesmiddelfabrikanten. Jaarlijks worden tientallen geneesmiddelen met een (te) lage opbrengst van de markt gehaald.

Standpunt KNMP

Het komt in de apotheek dagelijks voor dat een geneesmiddel niet beschikbaar is. Dit maakt het voor apothekers lastig om invulling te geven aan hun publieke taak: de juiste match maken tussen mens en geneesmiddel.

De KNMP pleit voor maatregelen om de leveringszekerheid van geneesmiddelen op patiëntniveau maximaal te borgen en minimaal niet verder te doen verslechteren. Zo kunnen apothekers voor patiënten de continuïteit van behandeling verder verbeteren.

Daarnaast pleit de KNMP voor aan het aanwijzen van meerdere leveranciers per voorkeursmiddel, het kostendekkend maken van apotheekbereidingen en de productie van geneesmiddelen dichterbij huis.

Voor meer informatie, zie het Dossier Geneesmiddelentekorten op de website van de KNMP.